Struwity u psów i kotów czyli diagnoza i dietoterapia a fosforany amonowo-magnezowe 

Tworzenie się kryształków w moczu jest spowodowane zaburzeniem pracy dróg moczowych, w którego rezultacie odkłada się osad utworzony z drobnych mineralizacji. Popularnie, zjawisko to jest nazywane piaskiem, gdyż ma on tendencję do łączenia się ze sobą w większe cząstki – kamienie. Zarówno piasek, jak i kamienie drażnią ściany dróg moczowych, wywołując stany zapalne i bolesność.

Najczęściej występującymi kryształami są struwity czyli trójfosforany amonowo-magnezowe. Tworzą się gdy pH moczu jest zasadowe czyli jest zbyt wysokie. Prawidłowym odczynem psiego moczu jest pH kwaśne w granicach 5,5–6,5, a kociego 6-6,5. Takie pH w naturalny sposób przeciwdziała powstawaniu i odkładaniu się struwitów.

U kotów, w przeciwieństwie do psów, struwitowe kamienie moczowe powstają zwykle w sterylnym moczu i nie są związane z bakteriami wytwarzającymi ureazę.

Jednym z czynników przyczyniających się do powstawania struwitów u kotów jest okres niesprzyjającej pogody, podczas którego koty chętniej pozostają w domu przez dłuższy czas. Brak aktywności fizycznej oraz karmienie kota suchą karmą o niskiej wilgotności (8-12%) będzie przyczyniało się do alkalizacji moczu, a tym samym do rozwoju czy namnażania się struwitów.

Objawy struwitów u psów i kotów

Głównymi objawami są:

Czasami obecność kryształków nie powoduje jeszcze żadnych objawów lub nie są one na tyle wyrażone aby powodować niepokój u właścicieli. W związku z tym nawet u zdrowych pupili należy profilaktycznie badać mocz co 6-12 miesięcy. Nie jest to drogie badanie, a u większości zwierzaków mocz jest dość łatwy do złapania.

Diagnoza kamicy struwitowej u psów i kotów

Aby zdiagnozować kamicę struwitową należy zbadać mocz. W przypadku kryształów preferowaną metodą jest pobieranie moczu podczas mikcji, ponieważ wtedy jest największa szansa, że kryształki będą obecne.
Ze względu na to, że struwity często powiązane są z zapaleniem pęcherza warto jednak pobrać mocz sterylnie czyli poprzez cystocentezę (nakłucie powłok brzusznych, używamy bardzo cienkiej igły i pobieramy mocz prosto z pęcherza, procedura nie wymaga sedacji) lub cewnikowanie (samców psów), tak aby można było dodatkowo wysłać mocz na posiew.

W dzisiejszych czasach dzięki nowoczesnej aparaturze w większości laboratoriów wystarczy 1,5ml moczu (to bardzo mało). Po pobraniu mocz należy przechowywać w lodówce i jak najszybciej oddać do badania. Wydłużenie czasu przechowywania może spowodować zmiany w pH moczu, namnożenia bakterii, rozpuszczenie lub powstanie kryształów, deformacja i rozpad komórek. U psów jeśli nie uda się pobrać moczu bezpośrednio do pudełeczka podczas mikcji można wykorzystać łyżkę wazową lub woreczek do pobierania moczu u niemowlaków. U kotów można wykorzystać pustą, czysta kuwetę lub specjalny nieabsorbujący żwirek.
Ważne aby mocz jak najszybciej włożyć do lodówki i oddać w przychodni weterynaryjnej do badania. Zbyt długie przechowywanie próbki moczu może znacznie zaburzyć wynik.

Leczenie kamicy struwitowej psów i kotów

Trójfosforany amonowo-magnezowe rozpuszczają się przy odpowiedniej terapii. Dieta powinna być tak skomponowana, aby zakwaszała i rozrzedzała mocz. Należy pilnować alby pupil dużo pił, można osiągnąć to dolewając wody do jedzenia, stawiając większą ilość misek w różnych miejscach oraz częściej wymieniać wodę (część zwierzaków lubi lodowatą wodę). U kotów dobrze sprawdzają się specjalne fontanny.
Problem pojawia się wtedy, gdy kamień nie jest jednolity, czyli nie jest stworzony z tego samego rodzaju kryształów, wtedy należy usunąć go operacyjnie z koniecznością oddania materiału do badania.

Struwity przy zapaleniu pęcherza małych zwierząt

Kamica struwitowa często powiązana jest z bakteryjnym zakażeniem dróg moczowych. Bakterie ureazo dodatnie powodują wzrost pH moczu. Pierwotne zapalenie pęcherza u psów i kotów sprzyja pojawianiu się kryształków będących wtórnym skutkiem fosforanów. W rewersie najpierw pojawiają się kryształki, potęgując wzrost pH moczu, drażniąc ścianę pęcherza, wywołując tym samym zapalenie pęcherza u psów i kotów.

Przy podejrzeniu zapalenia pęcherza należy wykonać badanie bakteriologiczne moczu. Mocz najlepiej aby był pobrany w sposób jałowy, czyli poprzez cewnikowanie lub cystocentezę.
Po wprowadzeniu odpowiedniej, celowanej antybiotykoterapii przez długi okres czasu bo przynajmniej 3 tygodnie, preparatów zakwaszających mocz i odpowiedniej diety, kryształy, a często nawet kamienie udaje się rozpuścić. Aby ułatwić pozbywanie się kryształków należy także pilnować aby zwierzak dużo pił, gdyż częstsze oddawanie moczu może spowodować szybsze wypłukanie kryształów.

Zapalenie bakteryjne u psów i kotów

Predyspozycje do zapaleń pęcherza mają w szczególności zwierzaki z cukrzycą oraz z problemami z trzymywaniem moczu. Jeśli w pęcherzu są obecne bakterie to zakwaszanie moczu nie będzie przynosiło spodziewanych efektów albo co gorsza będzie maskowało problem na kilka tygodni czy miesięcy, po tym czasie objawy będą powracały.

Czynniki związanie z występowaniem kamieni w układzie moczowym u psów i kotów

Do głównych czynników zaliczmy:

Dodatkowymi czynnikiem ryzyka są:

a) rodzaj spożywanej karmy,

b) wiek psa lub kota,

c) tryb życia – mało aktywny,

d) wymienione wyżej zakażenia bakteryjne pęcherza moczowego.

Co więcej, zakażenia wywołane przez bakterie produkujące ureazę (Staphyloccocus spp., Proteus spp.) bez wątpienia przyczyniają się do wytrącania m. in. fosforanu amonowo-magnezowego lub moczanu amonu poprzez wzrost pH moczu tj. alkalizację.

Jak karmić psa i kota z problemami układu moczowego

Prawidłowo zbilansowana dieta, dobrana indywidualnie pod psiego lub kociego pacjenta powinna spełniać kilka założeń. Warto pamiętać, że najbardziej zagrożonymi rasami są małe psiaki np. Bichon Frise, Sznaucer miniaturowy, Shih Tzu, Lhasa Apso czy Miniaturowy Pudel.

Profilaktyka jak również leczenie żywieniowe wciąż owiane jest wieloma wątpliwościami, dlatego naukowcy z tak wielkim zainteresowaniem debatują nad dietoterapią tj. zależnością między spożyciem składników odżywczych a wysyceniem moczu i przypuszczalną litogennością.

Profilaktyka dietetyczna w przypadku niektórych typów urolitów będzie różniła się między sobą. O ile rolę pierwszoplanową będzie odgrywała w odniesieniu do jałowych stuwitów, tak w przypadku stuwitów wywołanych infekcją będzie ona mniej ważna.  W celu rozróżnienia należy wykonać posiew bakterii tlenowych w moczu lub posiew moczu. Sterylnym struwitom, które najczęściej występują u kotów, najlepiej zapobiegać karmiąc leczniczą karmą podtrzymującą o niskiej zawartości magnezu i fosforu, które zakwaszają mocz.

W przypadku wszystkich rodzajów minerałów (z wyjątkiem struwitów wywoływanych infekcjami), karmienie dietami o wysokiej zawartości wilgoci jest jednym z fundamentów strategii zapobiegania kamicy moczowej.

Zaleca się spożywanie pokarmów o wysokiej wilgotności (> 75% wody). Alternatywnie, możemy podawać suchą karmę jedynie nasączoną letnią wodą, ponieważ suche krokiety nie sprzyjają rozcieńczaniu moczu. Zalewając karmę suchą podnosimy jej wilgotność z 10% do 80% co jest korzystnym zabiegiem z punktu widzenia usuwania kamieni struwitowych. Należy dążyć do uzyskania ciężaru właściwego moczu ≤1.020 u psów i <1.030 u kotów, co wyjaśnia zwiększenie podaży  wody w diecie psów i kotów, ograniczenie zawartości fosforu i magnezu oraz umiarkowane zakwaszenie moczu. Większość diet komercyjnych przeznaczonych dla zwierząt domowych formułowane są właśnie wedle tych wytycznych.

Nie zaleca się podawania suchej karmy o wysokiej zawartości sodu jako substytutu żywności o wysokiej zawartości wilgoci.

Zakwaszanie moczu psów i kotów

Odczyn moczu znacząco wpływa na rozpuszczalność cystolitów struwitowych, a zakwaszenie moczu jest głównym czynnikiem ich medycznego rozpuszczania. 
W jednym z badań oceniano skuteczność diety rozpuszczającej u psów z przypuszczalną kamicą struwitową wywołaną infekcją. U kotów wysoki poziom fosforu i magnezu w diecie zwiększał ryzyko kamicy struwitowej, a karmienie dietą o obniżonej zawartości tych minerałów może być ważniejsze niż dalsze zakwaszanie, jeśli pH moczu jest już <7,0.

Co więcej, rozcieńczanie moczu u psów czy kotów z każdym typem kamicy moczowej jest standardem w leczeniu zaburzenia.

Pozyskiwanie amonu oraz fosforu z diety pochodzi głównie z białka, a dokładnie jego przemian. Wynika z tego, że dieta w przypadku rozpuszczania kamieni struwitowych powinna być z ograniczoną ilością białka, magnezu i fosforu, które predysponują do alkalizowania moczu u psów i kotów.
Czas jaki jest potrzebny na rozpuszczenie złogów struwitowych to między 8 a 10 tygodni. Ważne jest aby w tym czasie nie stosować dodatkowe suplementacji witaminą D oraz wapniem.

Nadmierna masa ciała a powstawanie struwity u psów i kotów

Jednym z kluczowych elementów predysponujących do rozwoju niedrożności cewki moczowej oraz powstawaniu kamieni jest nadmierna masa ciała zwierząt. Zwiększony poziom BCS wiąże się z nadmiarem podawanego jedzenia, co w konsekwencji prowadzi do zwiększonej podaży witamin i minerałów oraz ich wydalania.

Ile posiłków w ciągu dnia powinien jeść pies i kot w kamicy struwitowej?

Podawanie psom i kotom małych, częstszych posiłków w ciągu dnia w odróżnieniu od 1 lub 2 obfitych osłabiają poposiłkowy przypływ alkaliczny i są z nim związane bardziej kwaśne wytwarzanie moczu oraz mniejsza krystalizacja struwitów.

Błonnik w diecie psów i kotów a struwity

U zwierząt domowych, w większej mierze u psów, w celu rozpuszczania kamieni stuwitowych zaleca się dietę o ograniczonej ilości włókna pokarmowego w diecie. Niskie jego stężenie będzie minimalizowało wchłanianie zwrotne wody w jelitach, przy jednoczesnym zachowaniu wysokiego poziomu strawności karmy.

Alternatywne substancje roślinne a kamienie stuwitowe u psów i kotów

Kurkumina dla psa

W 2012 roku został opisany wpływ kurkuminy na kryształy struwitu wywołane przez Proteus mirabilis. Wyniki ujawniły, że obecność w diecie kurkuminy wydłuża czas indukcji kryształów i zmniejsza wydajność wzrostu struwitu w porównaniu z brakiem kurkuminy, a sam dodatek nie wpływa zmianę morfologii samego kryształu.

Kwasy fenolowe w diecie psów i kotów

Kolejną grupą związków hamujących krystalizację są substancje fenolowe. Wpływ substancji fenolowych przebadanych tj. galusan epigallokatechiny , resweratrol , pelargonidyna czy kwasy wanilinowe w stężeniach 250–1000  μg / ml skutecznie wpłynęły na hamowanie aktywność bakterii oraz ograniczały krystalizację ureazy.

Wodny ekstrakt z chwastu lukrecji

Wodny ekstrakt chwastu lukracji (Scoparia dulcis) zbadano pod kątem zahamowania wzrostu kryształów struwitu. W badaniach zaobserwowano, że wodny ekstrakt Scoparia dulcis skutecznie hamował rozrost kryształów, a nawet sprzyjał ich rozpuszczaniu.

Znaczenie kwasu arachidonowego (AA) w diecie kotów

Kwas arachidonowy (AA) to niezbędny kwas tłuszczowy (n-6) u kotów. Jest prekursorem syntezy prostaglandyn, natomiast prostaglandyny są niezbędne do utrzymania rozszerzenia naczyń krwionośnych i równowagi wodno-sodowej w nerkach.

Do rodziny n-3 zalicza się 6 kwas α-linolenowy, EPA i DHA. Do rodziny n-6 należą kwasy linolowy, γ-linolenowy i arachidonowy. Kwas linolowy i α-linolenowy muszą być dostarczane w diecie, gdyż organizm nie potrafi ich syntetyzować.

Źródła kwasu arachidonowego:

a) smalec wieprzowy,

b) wątróbka wieprzowa,

c) jaja,

d) tuńczyk,

e) wątróbka,

e) mięso z kurczaka i indyka.

W diecie nie powinno zabraknąć także olejów roślinnych: lnianego, rzepakowego i wiesiołka, a w mniejszym stopniu słonecznikowego i kukurydzianego.

Podsumowanie czyli główne zalecenia rozpuszczania kamieni struwitowych oraz zapobiegania ich ponownemu tworzeniu

Znacznie częściej istnieje przewaga związków zakwaszających nad alkalizującymi. Na równowagę kwasowo-zasadową wpływa odpowiedni dobór produktów w żywieniu. Produkty bogate w sód, potas, wapń, magnez działają alkalizująco, natomiast fosfor, chlor, siarka wykazują właściwości zakwaszające.

Tekst powstał przy współpracy ze specjalistą żywienia zwierząt Joanną Wajs.